Độc tính của cây lá ngón
Cây lá ngón (Hay còn gọi là ngón vàng, thuốc rút ruột) là một loại cây dây leo,
thân và cành không có lông, trên thân hơi có khía dọc. Lá mọc đối, hình trứng thuôn
dài, hơi hình mác, phía cuống nhọn, mép nguyên, bóng nhẵn, dài 7-12 cm, rộng
2,5-5,5 cm. Hoa mọc thành chùm ở đầu cành hay ở kẽ lá. Cánh hoa màu vàng. Mùa
hoa tháng 6, 8, 10. Quả là một nang, màu nâu hình thon, dài 1 cm, rộng 0,5 cm.
Hạt nhỏ, quanh mép có rìa mỏng màu nâu nhạt, hình thận.
Cây lá ngón phân bố khá phổ biến ở miền
rừng núi nước ta. Người dân thường chỉ dùng để tự tử hay với mục đích đầu độc.
Các tỉnh miền núi như Hòa Bình, Lào Cai, Lạng Sơn, Tuyên Quang đều có. Ngoài
ra, một số nước vùng nhiệt đới và á đới châu Á cũng có loại cây độc này. Riêng
ở Trung Quốc, ngoài việc dùng để đầu độc, người ta lại hay dùng rễ và bán tại
các hiệu thuốc để chữa hủi hay nấm ở tóc.
Bác sĩ Nguyên cho hay thành phần có thể
giết người trong loại cây này là các alkaloid chứa trong toàn bộ cây, độc tính
giảm dần theo thứ tự rễ, lá, hoa, quả và thân cây. Alkaloid là những hợp chất
hữu cơ có chứa dị vòng nitơ, có tính bazơ, thường gặp ở trong nhiều loài thực
vật và đôi khi còn tìm thấy trong một vài loài động vật. Đặc biệt, alkaloid có
hoạt tính sinh lý rất cao đối với cơ thể con người và động vật, nhất là đối với
hệ thần kinh. Một lượng nhỏ alkaloid là chất độc gây chết người. Alkaloid trong
lá ngón được hấp thu rất nhanh qua đường tiêu hóa chỉ từ 5-30 phút. Thời gian
tử vong trung bình từ 1-7,5h.
Sơ cứu kịp thời trước 1h
Theo bác sĩ Nguyên, ngay sau khi ăn hoặc
uống nước giã lá, rễ, thân, hoa và quả của cây lá ngón, nạn nhân sẽ có các
triệu chứng:
– Đau bụng, buồn nôn, khó chịu, mệt mỏi,
bí đái, da lạnh, vã mồ hôi, yếu mệt cơ tay chân khó vận động, nặng có thể gây liệt
cơ hoàn toàn.
– Giãn đồng tử dẫn đến nhạy cảm với ánh
sáng, chói mắt, sụp mi và liệt cơ hàm dưới dẫn đến rơi hàm dưới không khép được
vào miệng.
– Thở yếu, thở chậm dẫn đến suy hô hấp;
nhịp tim chậm, huyết áp tụt có thể dẫn đến ngừng tim; tăng phản xạ gân xương,
co giật.
– Nạn nhân tử vong có nguyên nhân do
liệt cơ, suy hô hấp và ngừng tuần hoàn.
Nếu không phát hiện sớm, sơ cứu, cấp cứu
khẩn trương và điều trị kịp thời, bệnh nhân thường chết sau 1-7 giờ ngộ độc. Do
vậy, khi phát hiện người bị ngộ độc cây lá ngón, phương pháp xử trí ban đầu hết
sức quan trọng, phải nhanh chóng loại bỏ chất độc ra khỏi cơ thể bằng các biện
pháp như gây nôn: uống đầy nước rồi móc họng để kích thích gây nôn, sau đó
nhanh chóng chuyển đến cơ sở y tế gần nhất để loại bỏ độc chất, ngăn cản hấp
thu độc chất bằng cách rửa dạ dày, uống than hoạt, truyền dịch. Sau đó khẩn
trương vận chuyển bệnh nhân tới bệnh viện chuyên khoa có đầy đủ các trang thiết
bị cấp cứu điều trị giải độc và tích cực tránh những biến chứng muộn nặng nề,
nguy hiểm, nguy cơ dẫn đến tử vong.
Hiệu quả cấp cứu chỉ khi được thực hiện sớm dưới 1h. Tuy nhiên, hiện
nay do thiếu hiểu biết, các vụ tự tử hoặc đầu độc bằng lá ngón xảy ra khá
nhiều, đặc biệt trên các tỉnh vùng núi. Khi đó, khả năng cứu sống nạn nhân khó
đạt 100% do không thể sơ cứu kịp thời, đúng lúc. Bác sĩ cũng lưu ý việc gây nôn
chỉ tiến hành khi bệnh nhân mới ăn xong, bệnh nhân tỉnh, hợp tác. Chỉ dùng biện
pháp cơ học (kích thích họng), không dùng thuốc gây nôn vì đến khi thuốc có tác
dụng, bệnh nhân nôn thì có thể bệnh nhân bị liệt hầu họng, co giật rất dễ sặc
phổi.
Lá ngón với đồng bào vùng miền núi đã được biết rõ là cây có độc tính gây
chết người. Do đó, theo BS. Nguyên để phòng ngừa ngộ độc lá ngón, biện pháp hữu
hiệu nhất là nên chặt bỏ tất cả những cây lá ngón được tìm thấy. Cũng theo BS
Nguyên, phần lớn bệnh nhân bị ngộ độc lá ngón là do tự tử hoặc bị đầu độc. Cần
phát hiện và điều trị kịp thời các bệnh lý tâm thần (như trầm cảm, stress) là
nguyên nhân gây tự sát. Không để những người này tiếp cận với lá ngón. Sau khi
đã điều trị ngộ độc ổn định, cần cho khám chuyên khoa tâm thần với tất cả các
bệnh nhân ngộ độc do tự sát.
