Hình ảnh mang tính chất minh họa
Nhận dạng “nỗi đau thầm”
Người ta chia TK làm 2 loại: nguyên phát và thứ
phát.
TK nguyên phát hay còn gọi là TK vô căn, là đau
bụng khi hành kinh của
một chu kì kinh có phóng noãn, nhưng khám không tìm thấy một nguyên nhân
thực
thể nào. TK thường xuất hiện sớm vào lúc dậy thì, ngay sau nhưng lần có
kinh
đầu tiên trong đời, đó là do căng thẳng thần kinh khi thấy kinh mà chưa
hiểu biết,
hoặc đã bị ảnh hưởng bởi hiện tượng đau bụng khi hành kinh của những
người xung
quanh, trong những năm sau TK có thể nặng lên. Phần lớn phụ nữ đều bị TK
vô
căn. Độ tuổi có tỉ lệ mắc chứng này cao nhất là thanh thiếu niên kế đến
là
những người dưới 30 tuổi, tuy nhiên có nhiều người bị TK thường xuyên
cho đến
lúc mãn kinh.
Đau bụng trong TK vô căn là
đau trằn bụng dưới, đau dữ dội từng cơn, kiểu đau co rút, đau lan ra sau
lưng hay
mặt trong đùi. Đau thường xuất hiện trước khi có kinh vài giờ hoặc ngay
khi bắt
đầu thấy kinh, kéo dài một vài ngày và có thể kèm theo buồn nôn, ngất
xỉu, tiêu
chảy, đau đầu và sốt.
Cơ chế đau được giải thích
như sau: các tế bào nội mạc tử cung tiết ra prostaglandin và các chất
chống
viêm khác. Vào cuối chu kì kinh, do thay đổi nồng độ hormone sinh dục
nên prostaglandin
được tiết ra nhiều hơn. Người ta thấy rằng, những phụ nữ TK, nồng độ
prostaglandin cao hơn bình thường. Prostaglandin làm tử cung co thắt. Tử
cung
co thắt gây siết chặt mạch máu tử cung làm cho các tổ chức thiếu oxy vì
không
đủ máu nuôi, lớp nội mạc hoại tử và tróc ra. Đau trong TK chính là do co
thắt
tử cung và do thiếu oxy. Ngoài đau bụng, prostaglandin còn gây triệu
chứng đau
đầu, buồn nôn, nôn, và tiêu chảy.
Trong TK nguyên phát, khám phụ khoa không phát hiện
một dấu hiệu đặc biệt nào.
TK thứ phát là TK có nguyên nhân hay bệnh lý cụ thể
nào đó. Triệu chứng
đau bụng trong TK thứ phát giống như TK nguyên phát nhưng đau thường
xuất hiện
trước khi có kinh cả tuần, đau kéo dài hơn đến khi không còn thấy kinh
và có
thể đau vào các thời điểm khác trong tháng. TK thứ phát thường xuất hiện
muộn
sau nhiều chu kì, nhiều năm không TK, độ tuổi thường bị là 30 – 40.
Các nguyên nhân thực thể
trong TK thứ phát thường là lạc nội mạc tử cung, viêm tử cung, u xơ tử
cung,
polyp tử cung, ung thư tử cung, đặt vòng tránh thai, chít hẹp lỗ tử
cung, dính
nội mạc tử cung, tử cung dị dạng, u hoặc u nang buồng trứng, vòng tránh
thai.
Cơ chế đau trong TK thứ phát
tùy theo bệnh lý mà khác nhau. Một phần trong cơ chế đau cũng tương tự
như TK
nguyên phát là do prostaglandin.
Để chẩn đoán xác định bệnh
lý gây TK thứ phát, người bệnh cần phải khám phụ khoa, siêu âm, soi ổ
bụng, soi
buồng tử cung, chụp cộng hưởng từ MRI…
Có điều trị được không?
Đối với các cô gái mới có kinh
lần đầu, cần được người lớn như: bà, mẹ, chị gái, cô, dì, cô giáo, bạn
gái… đã
có kinh nghiệm chăm sóc, giải thích cặn kẽ về sinh lý và vệ sinh kinh
nguyệt, cần
phải biết rằng kinh nguyệt không phải là bệnh mà chỉ là một hiện tượng
sinh lí
bình thường của người phụ nữ.
Điều trị chung cho cả hai
loại TK là điều trị triệu chứng đau bằng các loại thuốc giảm đau chống
viêm
không có steroid như: naproxen, ibuprofen, ketoprofen… Thuốc có tác
dụng làm ức
chế tổng hợp prostaglandin, làm giảm co thắt tử cung, giảm lượng máu
kinh. Các
thuốc này nên uống trước hoặc ngay khi bắt đầu thấy kinh, uống trong 2 –
3
ngày. Những phụ nữ bị đau dạ dày tá tràng có thể dùng loại kháng viêm
không có
steroid ức chế COX-2 như meloxicam 7,5mg ngày uống 1 lần.
Đối với trường hợp đau dạ
dày tá tràng và thống kinh mức độ nhẹ có thể dùng thuốc giảm đau thông
thường,
không có tác dụng ức chế prostaglandin như paracetamol (viên 500mg). Có
thể
dùng hormone sinh dục như thuốc tránh thai để giảm đau, tuy nhiên, việc
dùng thuốc
này cần phải khám phụ khoa và phải có sự theo dõi của bác sĩ sản khoa.
Cơ chế
tác dụng của thuốc là ức chế sự rụng trứng và giảm nồng độ
prostaglandin, làm
giảm co thắt tử cung, làm giảm đau khi có kinh.
Ích mẫu
Nhiều thảo dược có tác dụng
giảm đau khi TK. Trong các loại thảo dược chế sẵn để bán trên thị
trường, viên ích
mẫu tác dụng giảm đau rất tốt (không nên dùng loại pha với rượu như “Cao
ích
mẫu”). Đây là thuốc sản xuất trong nước, giá rẻ, tiện lợi, không phải
nấu hoặc
sắc, khi cần sử dụng có ngay. Viên ích mẫu gồm có thành phần chính là 3
loại
thảo dược: ích mẫu, hương phụ (hay còn gọi là củ gấu) và ngải cứu. Ngoài
3
thành phần chính, thuốc có thể có thêm các thành phần khác tùy theo nhà
sản
xuất. Thuốc tác dụng tốt trong rối loạn kinh nguyệt, kinh nguyệt không
đều, đau
bụng khi hành kinh, khí hư bạch đới, giúp phục hồi tử cung sau khi sinh,
giúp
lưu thông khí huyết, da dẻ mịn màng, tươi mát. Mỗi lần uống 1 – 2 viên,
ngày uống
3 lần. Uống trước khi hành kinh 2 – 3 ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.
Đối với TK thứ phát, điều
trị triệt để triệu chứng đau phải tùy theo nguyên nhân thực thể, mức độ
bệnh
tật mà có phương pháp điều trị thích hợp.
Có các biện pháp nào hỗ trợ giảm đau khi TK?
Tắm rửa hàng ngày bằng nước nóng vì nước nóng làm
tử
cung giảm co thắt nên giảm đau. Tương tự, chườm nóng vùng bụng dưới giúp
giảm
đau.
Xoa bóp vùng bụng dưới hoặc lưng, châm cứu, ấn
huyệt,
kích thích thần kinh bằng điện cực qua da, kéo nắn cột sống… đều có
tác dụng
giảm đau.
Thể dục đều đặn hàng ngày
làm giảm nồng độ estrogen (một hormone sinh dục nữ). Người ta thấy rằng
những
phụ nữ tập thể dục thường xuyên ít đau bụng kinh hơn những phụ nữ khác.
Các bài
tập aerobic, đi bộ, chạy bộ, đạp xe có thể giảm đau. Việc tập thể dục
như vậy
giúp ức chế prostaglandin hay là tăng phóng thích morphin nội sinh giúp
giảm
đau. Trong những ngày hành kinh, nếu thấy mệt mỏi thì nên nghỉ ngơi hợp
lí.
Ăn uống đầy đủ, ít thịt và
chất béo, đặc biệt bổ sung các chất như ma-nhê, kẽm, acid béo omega-3,
vitamin
B1 (100mg/ngày), vitamin B6 (200mg/ngày), vitamin E (400UI/ngày).
Vitamin E
uống 2 ngày trước và 3 ngày sau khi có kinh, cần chú ý là vitamin E có
thể gây
ra hành kinh kéo dài.
Không uống cà phê, không
uống rượu vì rượu làm đau kéo dài, không hút thuốc lá và tránh môi
trường có
khói thuốc lá.
suckhoedoisong.vn
