Phát hiện mới về bệnh Alzheimer

Các nhà nghiên
cứu đã tiêm một phần nhỏ não của chuột bị bệnh Alzheimer vào não của
chuột khỏe
mạnh để cho các sợi protein đặc thù của bệnh Alzheimer phân tán trong
não của
chuột lành… như cách lây truyền của virut hoặc vi khuẩn! Đây cũng là
cách lây
truyền của prion, tác nhân gây ra bệnh Creutzfeldt-Jacob ở người và bệnh
bò
điên ở loài bò. Thực vậy, tính tương đồng rất rõ nét: prion là một loại
protein
bất thường, có tính lây truyền, hình thành trong não các mảng có khả
năng tự
lây nhiễm như là các vi khuẩn.

Từ lâu nay, loại
protein “sát thủ” này được
xem là “hàng độc” nhưng bây giờ có nhiều loại protein khác cũng có
khả năng như vậy. Chủ yếu là protein gây bệnh Alzheimer, Parkinson và
Huntington, tất cả các
bệnh này đều có đặc điểm chung là các mảng protein bất thường trong não
cũng
tương tự như các mảng do prion tạo ra. Các công trình nghiên cứu gần đây
cho
thấy các protein này có khả năng tự lây nhiễm và lây truyền qua tiêm
chích. Kết
quả nghiên cứu của các nhà khoa học Markus Tolnay và Florence Clavaguera
thuộc
Viện đại học Bâle và Cambridge đã khẳng định protein “Tau” đóng vai
trò chính trong cơ chế gây bệ nh Alzheimer.

Xâm chiếm não

Các protein này, tạo thành các sợi ở trong các tế
bào thần kinh (nơron), đây là đặc điểm của bệnh Alzheimer, cũng như của
khoảng
hai chục loại bệnh khác, được gọi chung là “Bệnh lý Tau”. Các protein
này rõ ràng là có khả năng tự lan truyền: chỉ vài tháng sau khi được
tiêm vào
cơ thể, các sợi protein “Tau” đã xâm chiếm một vùng lớn của não lành,
sự lan truyền tỏa ra các hướng đều khởi phát từ chỗ tiêm.

Vào năm 2000, một êkíp các nhà khoa học Mỹ đã cho
thấy khi tiêm chất chiết xuất từ não của bệnh nhân tử vong vì bệnh
Alzheimer
vào chuột thử nghiệm thì người ta nhận thấy chất chiết xuất này đã kích
hoạt sự
tạo thành các mảng đặc thù của bệnh Alzheimer. Vào thời điểm đó, cơ chế
gây
bệnh của loại prion cũng đã được đưa ra nhưng cộng đồng y giới không hề
quan
tâm bởi vì các nhà khoa học cho rằng các mảng này được tạo thành ở bên
ngoài
các nơron, nên chất chiết xuất chỉ làm tăng tiến trình phát triển mà
không ảnh
hưởng trực tiếp đến các nơron. Nhưng bây giờ, công trình nghiên cứu của
TS.
Markus Tolnay lại khác hẳn: lần này, các protein lại nằm ở trong nơron
và có
khả năng vượt ra ngoài màng tế bào để xâm nhập vào các tế bào lành chung
quanh.
Rõ ràng cơ chế gây bệnh này cũng tương tự như cơ chế của prion trong
bệnh
Creutzfeldt-Jacob!

Công trình nghiên cứu của TS. Marc
Diamond thuộc
Viện đại học California, San Francisco, vào năm 2008 cho thấy sự lây
truyền của
các protein “Tau” giữa các tế bào nuôi cấy. Do vậy, TS. Markus Tolnay
đã tiếp tục công trình nghiên cứu về hiện tượng này ở chuột. Nhưng kỳ lạ
nhất
là tính chất lây truyền này lại xảy ra ở hầu hết các bệnh thoái hoá thần
kinh
có cùng đặc tính tạo ra mảng protein trong não.

Một dạng cấu trúc bất thường

Theo TS. Ronald Melki, giám đốc Viện nghiên cứu protein và các bệnh liên
quan ở
Gif-sur-Yvette, Pháp, cho biết phân tử protein không phải là một khối
bêtông mà
là một phân tử rất “uyển chuyển”, có thể thay đổi theo thời gian để
thích nghi với các dạng cấu trúc khác nhau. Như chúng ta đã biết, prion
gây ra
bệnh bò điên thực ra cũng chỉ là một protein bình thường, được gọi là
“PrP”, nhưng vì một nguyên nhân chưa được biết rõ, đã thay hình đổi
dạng để trở thành “sát thủ”. Như vậy, các protein liên quan đến các
bệnh thoái hóa thần kinh cũng có thể thích nghi với một cấu trúc gồm
những sợi
không tan trong nước. Đó chính là trường hợp của protein Tau và peptid
beta-amyloid trong bệnh Alzheimer, hay Synuclein trong bệnh Parkinson và
Huntingtin trong bệnh Huntinton.

Công trình nghiên cứu của TS. Ronald Melki đã cho
thấy kết quả tương tự như khi nghiên cứu protein Tau: các mảng protein
Huntingtin hình thành bên trong các tế bào mắc bệnh di truyền, có khả
năng lây
truyền cho các tế bào lành mạnh khi xâm nhập vào chúng. Một khi xâm nhập
vào tế
bào, các mảng protein này hoạt động bằng cách “chiêu mộ” các
Huntingtin bình thường rồi bám vào nhân của chúng và sau cùng biến chúng
trở
thành Huntingtin gây bệnh.

Cơ chế của sự biến đổi này vẫn chưa biết rõ. Dẫu
vậy, theo GS. Marc Diamond các protein bất thường nói trên có thể làm
biến đổi
các protein bình thường chỉ sau một lần tiếp xúc. Kết quả: bằng cách xâm
nhập
các protein bình thường và biến đổi chúng, các mảng protein đã phát
triển và
nhân bản để xâm chiếm cơ thể

Hướng đến một liệu pháp duy nhất

Phát hiện trên giải thích vì sao một bệnh nhân
được cấy ghép nơron phôi thai vào năm 2008 để chữa bệnh Parkinson thì
vài năm
sau, thay vì cải thiện tình trạng bệnh thì ngược lại, lại càng nặng
thêm. Lý do
là vì các mảng synucleine, protein gây ra bệnh Parkinson, đã “xâm
chiếm” các nơron được cấy ghép. Thật vậy, các nơron “tân binh”
đã bị các protein có khả năng tự lây nhiễm tấn công. Theo TS. Marc
Diamond, đó
là do prion nhưng có sự khác biệt lớn đối với prion “khét tiếng” gây
bệnh bò điên: prion “khét tiếng” này có khả năng tự lây nhiễm qua
đường thức ăn.

Phát hiện này có
thể mở ra
một hướng điều trị mới đối với các nhà khoa học. Bởi vì mặc dầu các loại
bệnh
khác nhau nhưng cơ chế thì lại giống nhau, nên liệu pháp điều trị có thể
chỉ là
một. Đó là liệu pháp kháng thể để hoá giải các mảng protein này. Các
cuộc thử
nghiệm trên chuột đã cho thấy vaccin chống synucleine, đã làm chậm sự
tiến
triển của bệnh Parkinson có thể là do ngăn chặn được sự lây truyền của
các mảng
protein từ tế bào này sang tế bào khác.