Nghiện
bao gồm các thức có thể ăn uống (rượu, thuốc phiện, heroin, estasy), có
tiếp xúc ( tình dục) và cả những thức khá trừu tượng (cờ bạc, internet,
mua sắm)…
Từ năm 1950, Hội Y học Mỹ đã nhận định: “Nghiện là
dấu ấn của một bệnh bao gồm các triệu chứng đặc thù và một tiến trình
có thể dự đoán dẫn đến tàn phế và tử vong…”.
10 năm qua, với
các công nghệ hiện đại (xét nghiệm hình ảnh fMRI, PET) các nhà khoa học
đạt được tiến bộ đáng kể trong tìm hiểu các cơ chế vật chất của hiện
tượng nghiện. Theo đó, hướng các nghiên cứu vào việc: hình dung điều gì
đã xảy ra trong não người nghiện? Các chất dẫn truyền thần kinh nào mất
quân bình? Ảnh hưởng nào của sự nghiện lên não bộ? Thuốc nào có thể
chặn được cơn nghiện?
TS. Nora Volkow, Giám đốc Viện nghiên cứu
lạm dụng thuốc (NIDA) nhận xét: Từ thời khởi thủy văn minh, con người
đã muốn dùng thử những thứ làm cho mình dễ chịu. Các hệ thống ghi nhớ,
các vòng mạch “tưởng thưởng”, các phản xạ có điều kiện của chính con
người có khuynh hướng vận hành thái quá, dẫn đến nghiện. Xét về khía
cạnh này, các thức nghiện giống như một kẻ thù nhằm vào điểm yếu của cơ
thể. Nhưng tại sao, trong cuộc chiến ấy, có người không nghiện, có
người nghiện rồi cai được, có người không thể cai được, ngã gục, trở
thành con nghiện? Dùng kỹ thuật quét não ảnh, TS. Nora Volkow chứng
minh có sự tăng hoạt hóa các vùng não kết nối với với các điểm tiếp
nhận thức nghiện (miệng, lưỡi, môi). Theo ông sự hoạt hóa các vùng này
giống mở cánh cửa dẫn đến “trung tâm lạc thú”.
TS. Faulus khi
nghiên cứu cai nghiện metamphetamin, nhận xét: có nhóm người bỏ được
nghiện, song có nhóm người tái nghiện rất dễ. Nhóm người tái nghiện rất
dễ chính là nhóm khó hoàn thành các công việc có kỹ năng nhận thức,
khó thích ứng với các qui định mới.. Theo ông, có lẽ họ ít có khả năng
dùng các vùng não có chức năng phân tích khi thực hiện các nhiệm vụ,
các qui định mới đòi hỏi sự quyết đoán. Dùng kỹ thuật quét não ảnh, TS.
Faulus thấy rõ có một sự giảm rõ rệt hoạt tính vùng trán trước của vỏ
não là nơi có nhiệm vụ “điều khiển lý trí chống lại thói bốc đồng”. Từ
đây, có thể hiểu chính thức nghiện làm tổn hại năng lực cho người tái
nghiện, khiến chúng ta nghĩ đến có một yếu tố “bẩm tính” nào đó chỉ
liên quan đến một số người và gây nên sự tái nghiện. TS. Faulus cũng
ngạc nhiên khi chính ông thông qua quét não ảnh đã dự đoán chính xác
đến 80% các trường hợp dễ tái nghiện!
Bằng nhiều nhận xét lâm
sàng và kỹ thuật quét não ảnh tương tự, các nhà khoa học hình dung:
Thoạt tiên, không phải là tất cả mà chỉ có những người do bộ não có
những nét riêng (tạm gọi là bản tính) mà nhạy cảm với các thức làm dễ
chịu, lạc thú (cụ thể hay trừu tượng – gọi chung thức nghiện) và sa vào
bẫy nghiện. Sau đó, những thức nghiện, đến lượt mình, tác động trở lại
làm thay đổi các cấu tạo vật chất, các phản xạ não, làm cho người đó
ham muốn, khao khát sự dễ chịu , lạc thú (thức nghiện), không thể nào
dứt ra được, trở thành người nghiện. Như vậy có mối liên quan, sự tương
tác vật chất lên hiện tượng nghiện.
Thông qua hình ảnh CT scan não có thể dự đoán các trường hợp tái nghiện.
Giả thiết mới về chứng nghiện
Theo
Frank Voice, dopamin là chất dẫn truyền thần kinh. Có một nhóm thụ thể
dopamin đặc biệt là D3. Thụ thể D3 có thể nhân lên gấp bội khi có sự
hiện diện các thức nghiện. Sự nhân lên thụ thể D3 làm cho thức nghiện
thâm nhập dễ dàng hơn và kích hoạt các tế bào thần kinh. Xét trên
phương diện này, thụ thể D3 như là một “máy khuếch đại” làm cho “cường
độ nghiện” tăng lên.
Trong cơ thể, có cân bằng động
glutamat-GABA. Glutamat làm tăng sự thèm khát. GABA kháng lại glutamat
cũng có nghĩa là chống lại sự thèm khát. Khi glutamat chiếm ưu thế cũng
cũng chính là lúc dopamin tăng lên, kèm theo là tăng sự dễ chịu, lạc
thú.
Với một só người, có thể ngay từ đầu tiếp xúc với thức
nghiện, cân bằng động bị lập tức thay đổi, glutamat thắng thế, thụ thể
D3 được nhân lên, dopamin hình thành nhiều, nên dễ sa vào bẫy nghiện.
Cũng có thể, sau khi dùng, thức nghiện có tác động trở lại, làm cho bộ
não thay đổi, cân bằng động glutamat-GABA luôn luôn ở trong tình trạng
mất cân đối, glutamat thắng thế, làm cho người đó dễ phát sinh sự thèm
khát, dễ tái nghiện. Dù quan hệ nhân quả thế nào thì có một sự thực
hiển nhiên là: nếu dùng một liệu pháp tác động vào hệ cân bằng động
glutamat – GABA làm cho GABA thắng thế, thụ thể D3 giảm xuống, dopamin
giảm xuống thì nhất định sẽ chống lại được nghiện.
Hướng nghiên cứu mới
Theo
hướng này, các nhà khoa học dùng một số chất chống nghiện mới. Trước
hết, dùng chính các thuốc chống động kinh topiramat, vigabtrin. Hai
chất này có tác dụng ngăn chặn sự phân giải GABA (làm bền vững, tăng số
lượng GABA) làm giảm sự tiết glutamat (giảm lượng glutamat). Với tác
dụng ở cả hai đầu như vậy, chúng làm cho cân bằng động glutamate-GABA
thay đổi theo hướng có lợi, GABA chiếm ưu thế và chống lại được
nghiện. Tại Mỹ, nhiều thầy thuốc đã cho dùng các thuốc động kinh trên
để cai nghiện và thu được kết quả khá mĩ mãn. Nay các nhà khoa học còn
nghiên cứu các thuốc khác trong đó có baclofen, một thuốc làm giãn cơ
cũ.
Trước đây, dùng methadon cai ma túy, dùng nicotin cai thuốc
lá. Chúng chính là chất nghiện. Dùng chúng, người nghiện vượt qua cơn
vật vã do thiếu chất nghiện, sau đó giảm liều dần rồi ngừng hẳn mà
không bị vật vã nữa. Tương tự dùng disulfiram để cai rượu. Thực ra, đây
chỉ là những chất làm cản trở sự chuyển hóa của alcol, tạo ra chất gây
khó chịu, làm cho người nghiện sợ rượu. Tất cả chúng đều không tác động
vào chính cơ sở vật chất của nghiện. Các thuốc theo hướng mới có ưu
điểm là tác động vào chính quá trình vật chất của nghiện (cân bàng
động glutamat- GABA) nên có hiệu quả chống nghiện hơn..
Thay lời kết
Nếu
xem nghiện chỉ thuần túy là sự suy thoái lối sống, nhân cách thì người
nghiện là kẻ phạm tội, chỉ khuyên răn, nghiêm trị. Nếu xem nghiện là
một bệnh thực thể thì người nghiện là người bệnh, cần được điều trị.
Điều này không có nghĩa là bênh vực người nghiện mà chỉ đề cập đến một
khía cạnh: cần tìm hiểu kỹ bí ẩn (cơ sở vật chất) của nghiện, từ đó tìm
hướng đi mới (tạo ra thuốc và các liệu pháp khác chống nghiện có hiệu
quả). Xã hội đã dang rộng vòng tay nâng đỡ người nghiện, ước vọng đưa
họ tái nhập vào cộng đồng. Nếu chúng ta có thêm giải pháp khoa học
nữa, rõ ràng sẽ có cơ hội giúp được họ nhanh hơn, hiệu quả hơn.
Lẽ
dĩ nhiên, cần phân biệt với những người buôn bán chất gây nghiện. Họ
biết rõ chất đó gây chứng nghiện, có hại cho cộng đồng, nhưng vì lợi
nhuận mà vẫn cố tình phổ biến. Cần nghiêm trị.
Theo www.suckhoedoisong.vn
