Nhiễm khuẩn hô hấp trên bao gồm các trường hợp
viêm mũi – họng, VA, viêm amidan, viêm tai giữa, ho và cảm lạnh. VĐHH trên
thường gặp và diễn biến nhẹ. VĐHH dưới ít gặp hơn nhưng thường là nặng bao gồm
các trường hợp viêm thanh quản, khí quản, phế quản, tiểu phế quản và phổi.
Những virut thường gặp gây VĐHH ở trẻ em gồm: virut hợp bào hô hấp (RSV), virut
cúm, virut á cúm, virut sởi, Adenovirus (còn gọi là virut hạch), Rhinovirus,
Enterovirus, Cornavirus… Ở các nước đang phát triển như nước ta, căn nguyên
nhiễm khuẩn vẫn đóng vai trò quan trọng trong nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính
(NKHHCT) ở trẻ em là: hemophilus influenzae, liên cầu, tụ cầu, Bordetella,
Klebsiella pneumoniae, Chlamydia trachomatis..
Viêm đường hô hấp trên
Viêm đường hô hấp trên được chia làm 2 loại là cấp
tính và mạn tính. Bệnh nhiễm khuẩn hô hấp trên cấp tính sẽ diễn biến trong vòng
vài ba ngày với các dấu hiệu sốt cao hoặc vừa ho, hắt hơi, chảy nước mũi, nghẹt
mũi, thay đổi giọng, mất giọng. Ở trẻ em dưới 1 tuổi đôi khi nôn nhiều, quấy
khóc. Khi khám họng lúc đó sẽ thấy niêm mạc họng đỏ rực, sau đó các dấu hiệu
trên mất đi. Khi bị bội nhiễm các vi khuẩn trên, bệnh sẽ diễn biến nặng lên,
trẻ hay bị viêm phế quản, viêm phổi. Khi bị VĐHH cấp tính mà không được điều
trị hoặc điều trị không dứt điểm thì rất dễ chuyển thành mạn tính. Triệu chứng
của VĐHH mạn tính là ho thúng thắng, rát họng, nuốt thấy hơi vướng như có vật gì
nằm trong họng, đặc biệt ở trẻ em là chảy nước mũi thường xuyên (một hoặc cả
hai bên mũi).
Một số trẻ em bị VA mạn tính kéo dài mà căn nguyên
do vi khuẩn mủ xanh (Pseudomonas aeruginosa) thì chất nhày chảy ra ở mũi thường
có màu xanh. Ngoài chảy mũi, trẻ ngủ thường thở bằng miệng.
Viêm tai giữa cấp cũng là một biến chứng hay gặp
của nhiễm khuẩn hô hấp trên cấp tính nếu không được phát hiện và điều trị sớm
sẽ gây thủng màng nhĩ, giảm thính lực hoặc nặng có thể gây biến chứng nội sọ do
viêm tai.
Viêm đường hô hấp dưới
Viêm phế quản phổi là tổn thương viêm cấp tính lan
tỏa cả phế nang, mô kẽ lẫn phế quản, khởi đầu thường do các tác nhân virut, sau
đó bội nhiễm vi khuẩn hoặc do cả hai.
Bệnh nhân có tiền sử nhiễm khuẩn nhẹ đường hô hấp
trên như ho, sổ mũi, rất dễ bị viêm phế quản phổi. Trẻ viêm phế quản phổi ở
giai đoạn khởi phát chỉ bị sốt nhẹ, người mệt mỏi, quấy khóc, ăn kém. Ở giai
đoạn toàn phát trẻ sốt cao hoặc có thể bị hạ nhiệt độ, ho khan, chảy nước mũi
và bắt đầu xuất hiện đờm. Lúc này trẻ thấy khó thở, cách mũi phập phồng, thở
nhanh. Đối với trẻ sơ sinh, trẻ đang còn bú có những triệu chứng và dấu hiệu:
trướng bụng, da xanh tím, giảm trương lực cơ…
Thái độ xử trí
Điều quan trọng trong thái độ xử trí VĐHH là lựa
chọn được cách điều trị thích hợp cho trẻ. Không phải bất cứ trường hợp VĐHH
nào cũng được chỉ định dùng thuốc kháng sinh hay cho nhập viện điều trị nội
trú. Nhưng cũng không phải vì coi nhẹ VĐHH mà mọi trường hợp VĐHH đều được tự
điều trị tại nhà và theo dõi qua loa.
Các trường hợp trẻ chỉ có ho, chảy mũi, không thở
nhanh, không có rút lõm lồng ngực, không có các dấu hiệu nặng khác như co giật,
li bì, bỏ bú… thì được nhận định là không viêm phổi. Các biện pháp điều trị
bao gồm khuyến khích sử dụng các loại thuốc ho an toàn sẵn có như hoa hồng bạch
hấp đường phèn, húng chanh hấp mật ong… dùng thuốc hạ sốt nếu có sốt cao.
Hướng dẫn cho người chăm trẻ biết cách chăm trẻ tại nhà.
Đối với các trường hợp nhiễm khuẩn mức độ vừa. Trẻ
có dấu hiệu thở nhanh nhưng chưa có các dấu hiệu nặng và biến chứng. Lúc này
thuốc kháng sinh bắt đầu được sử dụng. Chỉ cần cho trẻ uống liều thuốc đầu tiên
tại các cơ sở y tế (trạm y tế, phòng khám ngoại trú…) rồi hướng dẫn cho người
chăm trẻ biết cách cho trẻ uống thuốc tại nhà và chăm sóc trẻ. Hẹn đưa trẻ đến
khám lại sau 2 ngày.
Trường hợp nặng, trẻ có các dấu hiệu như rút lõm
lồng ngực, thở rít hay có các dấu hiệu nặng kèm theo: li bì, co giật, bỏ bú…
Đây là các trường hợp cần được cấp cứu. Cần phải tìm mọi cách đưa trẻ đến ngay
bệnh viện, các trung tâm y tế có đủ phương tiện tốt để cấp cứu và điều trị cho
trẻ.
ThS. Lê Hưng
suckhoedoisong.vn
