Theo quan niệm của y học cổ truyền, SXH thuộc phạm vi các chứng
Thấp nhiệt dịch, Ôn dịch…, do nhiệt độc gây nên. Ban đầu, nhiệt độc tấn công mạnh
và nhanh vào phần nông của cơ thể mà y học cổ truyền gọi là phần vệ, phần khí
gây sốt cao, sau đó xâm nhập vào phần sâu hơn gọi là phần dinh và phần huyết
gây ban chẩn hoặc xuất huyết. Bởi vậy, việc chọn lựa các bài thuốc cũng phải
căn cứ vào bệnh trạng cụ thể ở mỗi giai đoạn mà ứng dụng cho phù hợp. Các bài
thuốc Đông y hỗ trợ điều trị tốt với SXH độ 1, 2 và giai đoạn hồi phục.
Giai đoạn
nhiệt độc xâm phạm phần vệ (Đông y gọi là thể ôn tà uất biểu và tà trở mạc
nguyên).
Chứng trạng:
phát sốt (ban đầu có thể kèm theo cảm giác sợ lạnh), đau đầu, đau lưng, đau
mình mẩy và cơ khớp, môi khô miệng khát, chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng hoặc vàng
mỏng, muộn hơn có thể xuất hiện triệu chứng như mặt đỏ, mắt đỏ, chân tay tê bì,
ngực bụng đầy tức, nôn hoặc buồn nôn, đại tiện táo kết hoặc lỏng nát, tiểu tiện
sẻn đỏ… (tương đương với SXH độ 1 theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới ).
Bài 1: Tang
diệp (lá dâu) 5g, cúc hoa 5g, bạc hà 3g, ty qua hoa (hoa mướp) 10g, mật ong
15g. Các vị thuốc tán vụn, hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì
dùng được, hòa mật ong uống thay trà trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt sơ
biểu, giải độc thấu tà.
Bài 2: Đạm
đậu xị 15 – 20g, kinh giới 3 – 6g, ma hoàng 1 – 3g, cát căn 20 – 30g, chi tử
3g, sinh thạch cao 60 – 90g, gừng tươi 3 lát, hành tươi 2 củ, gạo tẻ 100g. Đem
các vị thuốc sắc chừng 5 – 10 phút, bỏ bã lấy nước nấu với gạo thành cháo, chia
ăn vài lần trong ngày. Công dụng : sơ phong thanh nhiệt, giải biểu thấu tà.
Bài 3: Kim
ngân hoa 10g, sơn tra 10g, cúc hoa 10g, mật ong 15 – 30g. Các vị thuốc tán vụn
hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút thì dùng được, hòa thêm mật ong
uống thay trà trong ngày. Công dụng : sơ phong thanh nhiệt.
Bài 4: Lô
căn 30g, bạc hà 3 – 5g. Hai vị hãm với nước sôi trong bình kín, sau chừng 20
phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày. Công dụng: sơ phong thanh nhiệt,
giải biểu thấu tà.
Giai đoạn
nhiệt độc xâm phạm phần khí (Đông y gọi là thể Khí nhiệt xí thịnh hoặc
Dương minh nhiệt xí).
Chứng trạng:
Sốt cao và rất cao, đau đầu, đau lưng, môi khô miệng khát, mặt đỏ, mắt đỏ, ngực
bụng bức bối không yên, đại tiện táo kết, tiểu tiện sẻn đỏ, chất lưỡi đỏ, rêu
lưỡi vàng khô… (tương đương với SXH độ 1 theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế
giới).
Bài 1: Thạch
cao 30g, tri mẫu 10 – 15g, gạo tẻ 100 – 150g, đường phèn 5g. Các vị thuốc sắc
kỹ lấy nước bỏ bã rồi cho gạo vào nấu thành cháo, hòa đường phèn, chia ăn 2 – 3
lần trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt giải độc.
Bài 2: Thạch
cao 30 – 45g, lá tre tươi 30g, trúc tâm 30g, lô căn 30g, gạo tẻ 100 – 150g,
đường phèn 5g. Các vị thuốc sắc lấy nước nấu với gạo thành cháo, hòa đường phèn
chia ăn 2 lần trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt giải độc.
Giai đoạn
nhiệt độc xâm phạm phần khí, phần dinh và phần huyết (Đông
y gọi là thể Khí dinh lưỡng phiền).
Chứng trạng:
Sốt cao, môi khô miệng khát, tâm trạng bồn chồn không yên, có ban xuất huyết
dưới da, thậm chí tinh thần có thể u ám, cháy máu cam, nôn hoặc đại tiện ra
máu, chất lưỡi đỏ giáng, rêu lưỡi vàng khô hoặc xám đen (tương đương với SXH độ
2 theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới ).
Bài 1: Sinh
thạch cao 60 – 90g, sinh địa 15 – 20g, lê 4-5 quả, ngó sen tươi 30g, lá sen
tươi nửa tàu, đường phèn lượng vừa đủ. Sắc sinh thạch cao, ngó sen và lá sen lấy
chừng 1 bát nước; lê gọt vỏ, thái vụn rồi ép lấy nước cốt; hòa hai thứ nước với
nhau, chế thêm đường phèn rồi chia uống vài lần trong ngày. Công dụng: thanh
nhiệt, lương huyết, giải độc.
Bài 2: Sinh
thạch cao 30 – 60g, huyền sâm 10g, tê giác 3 – 5g (có thể thay bằng thủy ngưu
giác hoặc bột sừng trâu 6 – 10g), lá sen tươi nửa tàu, đậu xanh 30g, gạo tẻ
100g. Sắc thạch cao, huyền sâm và sừng trâu lấy nước rồi nấu với đậu xanh và
gạo thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng: thanh nhiệt, lương huyết,
giải độc.
Giai đoạn
hồi phục
Chứng trạng:
Hết sốt, ban xuất huyết lặn dần, cơ thể mệt mỏi, chán ăn, đầu choáng mắt hoa,
lưng đau gối mỏi, ngủ kém, đại tiện lỏng nát… Tùy theo triệu chứng cụ thể mà
y học cổ truyền phân ra thành các thể loại như Nhiệt thương âm dịch, Tỳ vị hư
nhược, Thận khí hư suy…
Bài 1: Sa
sâm 20g, mạch môn 10 – 15g, gạo tẻ 100g, đường phèn lượng vừa đủ. Các vị thuốc
sắc kỹ bỏ bã lấy nước nấu với gạo thành cháo, hòa đường phèn chia ăn vài lần
trong ngày. Công dụng: dưỡng âm, sinh tân dịch.
Bài 2: Sinh
địa 30g, gừng tươi 2 – 3 lát, gạo tẻ 100g. Sắc sinh địa và gừng lấy nước nấu
với gạo thành cháo, chế thêm chút đường phèn, chia ăn vài lần trong ngày. Công
dụng: tư thận thanh nhiệt, lương huyết sinh tân.
Bài 3: Xương
dê 1.000g, gạo tẻ 100g, hành tươi 2 củ, gừng tươi 3 – 5g, gia vị vừa đủ. Xương
dê đập vụn ninh lấy nước rồi cho gạo vào nấu thành cháo, chế thêm gia vị, chia
ăn vài lần trong ngày. Công dụng : bổ thận khí, kiện tỳ vị, mạnh gân cốt.
Bài 4: Đẳng
sâm 15g, hoàng kỳ 20g, bạch truật 12g, mạch nha sao 12g, trần bì 8g, đại táo
10g, gừng tươi 2 lát. Các vị tán vụn, hãm với nước sôi trong bình kín, sau 20 phút
thì dùng được, uống thay trà trong ngày. Công dụng: bổ trung ích khí, kích
thích tiêu hóa.
ThS. Hoàng Khánh Toàn
Suckhoedoisong.vn
