Phân loại virus cúm
Hiện
nay, các nhà khoa học phân loại virus cúm A bằng cách xác định kháng
nguyên glycoprotein trên bề mặt của virus. Các kháng nguyên này được
chia ra làm hai nhóm chính là các hemagglutinines (HA) và
neuraminidases (NA).
Có tất cả 14 HA được đánh số từ H1 – H14, và có 9 NA được đánh số từ N1- N9.
Virus cúm gia cầm tại châu Á hiện nay là sự kết hợp giữa H5 và N1 để cho ra một nhóm phụ, đó là cúm A/H5N1.
HA
rất cần thiết, vì nó giúp virus bám vào tế bào tiếp nhận của người hay
động vật khi bắt đầu sự lây nhiễm. Ngay lúc đó cơ thể sẽ phản ứng lại
sự xâm nhập của virus, bằng cách ra lệnh cho hệ miễn dịch sản sinh ra
kháng thể để chống lại các kháng nguyên glycoproteine của virus. Đây là
nguyên tắc cơ bản của miễn dịch học.
Ngoài
hai loại kháng nguyên H và N, còn một loại protein khác nữa. Đó là
nucleoprotein (NP) giúp các nhà nghiên cứu phân loại virus cúm thành
cúm A, B và C. NP được coi là protein đặc thù của virus đối với các
loài động vật nhất định nào đó.
Hiện tượng di chuyển và hoán đổi kháng nguyên
Tính đa dạng của virus cúm A được biểu hiện qua hai hiện tượng di chuyển và dịch chuyển kháng nguyên.
Di
chuyển kháng nguyên: xảy ra thường xuyên qua hiện tượng đột biến ngẫu
nhiên khi virus tái tạo. Sự đột biến của virus thường được biểu lộ bằng
sự thay đổi vị trí acid amin của kháng nguyên HA nào đó. Nhờ vậy mà
virus thoát khỏi sự nhận biết của hệ miễn dịch của người bệnh.
Chính
kháng thể hóa giải được tạo ra khi vừa bị lây nhiễm đã làm sinh ra hiện
tượng di chuyển của kháng nguyên HA trên virus đi nơi khác.
Hiện
tượng di chuyển kháng nguyên xuất hiện mỗi 2 năm một lần và làm phát
sinh ra những dịch bệnh có giới hạn về không gian và thời gian.
Dịch chuyển kháng nguyên: rất hiếm, xảy ra cứ mỗi 10-20 năm một lần.
Chính
sự dịch chuyển kháng nguyên quyết định sự bộc phát ra của những đại
dịch toàn cầu. Dịch chuyển kháng nguyên là sự kết hợp về mặt di truyền
giữa hai nhóm virus cúm khác nhau nhưng cả hai đều nằm chung trong cùng
một tế bào tiếp nhận của vật chủ. Sự kết hợp này có thể làm phát sinh
ra rất nhiều cách phối hợp di truyền khác nhau.
Có chung nguồn gốc
Ổ
chứa tự nhiên hay vật chủ của virus cúm A là thủy cầm và đặc biệt là
vịt trời. Các kết quả nghiên cứu và theo dõi các loài thủy cầm đều cho
thấy có sự hiện diện của các nhóm phụ như cúm A/H1-14 và N1-9.
Virus
cúm tăng sinh trong vịt trời và theo phân ra ngoài. Tập tính luôn di
chuyển của vịt trời là nguyên nhân chính làm lây lan bệnh cúm đi khắp
thế giới.
Tất cả virus cúm ở lợn đều có nguồn gốc từ virus cúm
gia cầm. Virus cúm ở ngựa và cá voi cũng có nguồn gốc từ cúm virus gia
cầm. Tuy nhiên, virus cúm ở ngựa và cá voi lại không có khả năng lây
nhiễm sang các động vật khác. Khoa học hiện nay chưa giải thích được
hiện tượng này, mà chỉ có thể đưa ra giả thuyết đây là một ngõ cụt dịch
tễ học.
Lợn rất nhạy cảm với virus H1N1 và H3N2 của người và gia cầm
Lợn
được coi như ổ trung gian, nơi các gen từ những virus cúm khác nhau có
thể kết hợp và phát triển để tạo ra những virus mới có khả năng lây
nhiễm cho người. Đó chính là trường hợp dịch cúm A ở Mê-hi-cô và nhiều
nơi trên thế giới hiện nay.
Hiện các nhà khoa học đang lo ngại
rằng virus cúm A/H1N1 là một virus đột biến có kết hợp các phân tử ADN
của virus cúm gia cầm, lợn và người. Virus đột biến này lây nhiễm sang
cho người, đồng thời cũng có khả năng tạo tính lây nhiễm từ người sang
người.
Tổ chức y tế thế giới (WHO) tuyên bố là dịch cúm A hiện
nay có thể trở thành một đại dịch toàn cầu, và hiện đã và đang ở mức độ
báo động do WHO đưa ra là cấp 5. Mức độ cao nhất là cấp 6. Ví dụ:
– Cấp 4: là bệnh xuất hiện ở một số người. Sự lây nhiễm từ người sang người có giới hạn.
– Cấp 5: là bệnh xuất hiện ở một số người nhiều hơn nữa. Lây nhiễm từ người sang người xảy ra trong một vùng nhất định về địa lý.
– Cấp 6: đại dịch toàn cầu được xác nhận là có tính chất lâu dài trên quy mô rộng lớn.
Các
nhà khoa học hiện đang cố gắng tìm cách giải thích hiện tượng đột biến
của virus cúm A/H1N1. Cũng có những giả thuyết khác cho rằng, chính sự
tồn tại của một virus trong trạng thái tiềm ẩn quá lâu và khi chúng
tỉnh giấc sẽ làm bùng nổ ra các cơn đại dịch.
Cho dù có diễn
giải hay suy diễn bằng cách nào đi chăng nữa, nhưng có một điều chắc
chắn rằng sự xác định được bản chất di truyền của virus cúm ở người và
ở các động vật khác, sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự tiến hóa của
virus cúm và sự hiểu biết này sẽ giúp các nhà khoa học tìm ra được các
biện pháp kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh một cách hiệu quả.
Trần Việt Hùng
(Tổng hợp từ Time, F.A) – suckhoedoisong.vn
